|
|
|
Λόπε δε Βέγα |
|
ΣΟΝΕΤΟ ΤΗΣ ΣΤΙΓΜΗΣ
Ένα σονέτο μού ζητούν να φτιάξω
(έργο πιο ζόρικο δεν μου 'χει λάχει),
και στίχους δεκατέσσερις, λέει, να 'χει:
νά κιόλας τρεις, χωρίς πολύ να ψάξω.
Μια ρίμα δεν χρειάστηκε ν' αλλάξω
και φτάνω στα μισά του δρόμου εν τάχει·
σχεδόν θα 'χω κερδίσει πια τη μάχη,
τις πρώτες δυο στροφές αν ξεπετάξω.
Στο πρώτο από τα τρίστιχα ζυγώνω
και είναι φανερό πως προοδεύω
αφού μ' αυτόν το στίχο το τελειώνω.
Στο δεύτερο πια μπαίνω και πιστεύω
πώς στίχους δεκατρείς ολοκληρώνω.
Μέτρα κι αυτόν εδώ - και ξεμπερδεύω.
[ Lope de Vega, Soneto de repente ]
Ε Π Ι Λ Ο Γ Ι Σ Μ Α
O höre
Mein kleines
Sonett.
Auf Ehre!
Klingt deines
So nett?
Johann Heinrich Voss
ΠΟΣΟ ΚΑΙΡΟ ΑΠΑΙΤΕΙ αλήθεια η δημιουργία ενός σονέτου; Όχι λίγον, θα απαντήσει ο υποψιασμένος αναγνώστης. Από τους Σικελούς canzioneri του 13ου αιώνα ώς τις μέρες μας το σονέτο δεν έχει πάψει να καταλέγεται στις απαιτητικότερες στιχουργικά μορφές που μας κληροδότησε η ποιητική παράδοση του όψιμου Μεσαίωνα και των Νέων Χρόνων. Τόσο απαιτητική μάλιστα που ο Μπουαλώ δεν δίστασε να αποφανθεί ότι "ο Απόλλων σκαρφίστηκε τους κανόνες της για να παιδέψει τους ποιητές".
Όμως σε πείσμα του Μπουαλώ οι δυσκολίες και τα προσκόμματα ουδέποτε αποθάρρυναν τους επίδοξους σονετογράφους κάθε εποχής από το να καλλιεργούν το είδος με θρησκευτικό ζήλο και προσήλωση, ακόμη και μεσούντος του μορφοκλάστη και ελευθερόστιχου μοντερνισμού. Αντίθετα μάλιστα: η δυστροπία της μορφής ήταν από μόνη της τόσο γοητευτική ώστε έδινε αφορμή για παιχνίδια κοινωνικής συναναστροφής όπου παθιασμένα μετείχαν όχι μόνο ευκαιριακοί στιχορράφοι αλλά και επαγγελματίες ποιητές. Θρυλική έχει μείνει η αυτοσχεδιαστική ευκολία του νεαρού Σολωμού. Υπήρχαν φορές, μας πληροφορούν, που δεν χρειαζόταν πάνω από τέσσερα λεπτά για να ολοκληρώσει ένα ιταλικό σονέτο, προκαλώντας τον γενικό θαυμασμό. Έναν αιώνα αργότερα, παρόμοιο θαυμασμό θα κινήσει η δεινότητα ενός άλλου χαρισματικού ριμαδόρου, του Ρώμου Φιλύρα. "Εικόνες, κουβέντες, συγκινήσεις φιλτραρισμένες από την πάντα 'εν εγρηγόρσει' φαντασία του γίνονταν αυτοστιγμεί ποίημα", γράφει γι' αυτόν στα 1926 η Μελισσάνθη, "και τι ποίημα: σονέττο".
Πάντως, εμπρός στον αυτοσχέδιο σονετογράφο που μας παρουσιάζει ο Lope Felix de Vega Carpio (1562-1635) στο θεατρικό του έργο La niña de Plata, οι Έλληνες ομότεχνοί του θα κατέθεταν αυθωρεί τα όπλα. Γιατί ο από σκηνής αυτός ποιητής σκαρώνει στην κυριολεξία ένα "Sonetο de repente", ένα "σονέτο της στιγμής". Αν πάρουμε τοις μετρητοίς τον συγγραφέα και τον ήρωά του, ο χρόνος της δημιουργίας ενός τέτοιου ποιήματος πρέπει να ισούται με τον χρόνο της απαγγελίας του, και αυτός με τη σειρά του, για να μην αμβλυνθεί υπέρμετρα η ακουστική δραστικότητα της ρίμας, δεν μπορεί να ξεπερνά τα σαράντα πάνω κάτω δευτερόλεπτα! Θεατρικές συμβάσεις, θα αντιτείνει κανείς. Ασφαλώς. Ίσως όμως και ο πραγματικός χρόνος που χρειάστηκε ο Λόπε δε Βέγα για το σονέτο αυτό να μην απέχει πολύ από τον συμβατικό χρόνο της θεατρικής παρουσίασης. Αν κρίνουμε από τα πεντακόσια τόσα δράματα που έφτασαν ώς εμάς με το όνομά του ή, πολλώ μάλλον, από τα χίλια πεντακόσια που συνολικά φέρεται ότι έγραψε, είναι ηλίου φαεινότερον ότι ο ταχυγράφος Ισπανός δεν ψιλολογούσε και πολύ τους στίχους του.
Σε κάθε περίπτωση, η επιτυχία αυτού του σονέτου "της στιγμής" κάθε άλλο παρά στιγμιαία αποδείχτηκε. Όντας από τα δημοφιλέστερα ποιήματα του δημιουργού του, αλλά και του Siglo de oro, διαδόθηκε, μεταφράστηκε, διασκευάστηκε και παρωδήθηκε έκτοτε σε πλήθος ευρωπαϊκές χώρες και γλώσσες. Αιτία της ενθουσιώδους αποδοχής υπήρξε ασφαλώς το πρωτότυπο θέμα του: ένα σονέτο που σχολιάζει την ίδια του τη γένεση. Θέμα που συν τοις άλλοις μας θυμίζει ότι η λεγόμενη "αυτοαναφορικότητα" δεν είναι εφεύρημα της εποχής μας, αλλά κοινός τόπος όλων των εποχών της λυρικής τέχνης. Από την άλλη πλευρά, το ότι ένα τέτοιο σονέτο μπορούσε να παρουσιάζεται στα πλαίσια ενός δράματος προορισμένου για το ευρύ ακροατήριο, δείχνει εύγλωττα πόσο οικεία και δημοφιλής ήταν η ποιητική αυτή μορφή, και πόσο υψηλή η εκτίμηση που έτρεφε το κοινό στη στιχουργική αξιοσύνη των ποιητών του. Μέσο ηθοπλαστικό ή απλό παιχνίδι, καθαρτήριος λόγος ή αθώα διασκέδαση, η ποίηση την εποχή του Λόπε διατηρούσε ακέραιο τον ψυχαγωγικό χαρακτήρα της, με την πιο πλατιά σημασία που μπορούμε να αποδώσουμε στον όρο αυτόν. Όσο για τους "μικρόψυχους καιρούς", αυτοί αργούσαν ακόμη.
Πρώτη δημοσίευση:
περ. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τχ. 1730, Ιανουάριος 2001
[ 23. 7. 2006 ]
|
|
|
|
|
