|
|
|
ΙΚΑΡΟΙ |
Ο φτερωτός ήρωας και τα πρόσωπά του μέσα στον χρόνο,
Προλεγόμενα - Ανθολόγηση - Μετάφραση Κώστας Κουτσουρέλης,
Σμίλη 2024
Ἂν ἡ τραγικὴ Ἀρχαιότητα ἔχει μέτρο της τὴ δύσκολη ἰσορροπία ἀνάμεσα στοὺς πόθους καὶ τὶς δυνατότητες τῆς ἀνθρώπινης φύσης, οἱ μεσσιανικοὶ Νέοι Χρόνοι αὐτὴ τὴ φύση ἐξαρχῆς τὴν ἀρνοῦνται. Ἡ ὑπέρβαση εἶναι τὸ ζητούμενο, ἡ τόλμη ἀνεξαρτήτως κόστους, ἡ ἀψήφηση κάθε εἴδους ὁρίων. Ὅ,τι γιὰ τὸν Ἀρχαῖο εἶναι ὕβρις, γιὰ τὸν Νεωτερικὸ ἄνθρωπο εἶναι ἀρετή. Οἱ λογοτεχνικὲς μεταμορφώσεις τοῦ Ἰκάρου ἀνὰ τοὺς αἰῶνες εἶναι ἕνα ἀπὸ τὰ πιὸ ἐρεθιστικὰ τεκμήρια αὐτῆς τῆς κοσμοϊστορικῆς μετάβασης.
Μιὰ ἰχνηλάτηση τῶν πτήσεων τοῦ μυθικοῦ ἥρωα ἀπὸ τὸν Ὀβίδιο ὣς τὸν Γκόνγκορα καὶ ἀπὸ τὸν Μπωντλαὶρ ὣς τὴ Σέξτον.
ΑΠΟ ΤΟ ΟΠΙΣΘΟΦΥΛΛΟ ΤΗΣ ΕΚΔΟΣΗΣ
* * *
Έγραψαν για το βιβλίο
Ο Ίκαρος του μύθου και οι μεταμορφώσεις του μέσα στη λογοτεχνία, τα πολλά και διαφορετικά πρόσωπά του από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, αυτό είναι το θέμα του νέου πονήματος του Κώστα Κουτσουρέλη, ο οποίος εδώ ανοίγει όλη τη βεντάλια των θαυμαστών ικανοτήτων του ως ανθολόγου, μεταφραστή, ποιητή και δοκιμιογράφου, σε ένα βιβλίο κομψοτέχνημα, εικαστικό και λογοτεχνικό συνάμα, προς ωφέλεια, τέρψη και αισθητική απόλαυση των αναγνωστών. […]
Το πρώτο μέρος του βιβλίου με τίτλο «Προλεγόμενα – Ο φοβερός παφλασμός. Ο Ίκαρος του μύθου και ο Ίκαρος των ποιητών», είναι δοκιμιακό και στηρίζει με στοχαστική διάθεση, ισχυρή τεκμηρίωση, τερπνό λογοτεχνικό λόγο και εντυπωσιακή εποπτεία της σχετικής με το θέμα γραμματείας αιώνων, το κυρίως σώμα του βιβλίου, την ανθολόγηση είκοσι τεσσάρων αντιπροσωπευτικών ποιημάτων από την αρχαιότητα μέχρι σήμερα, μεταφρασμένων από τον ίδιο τον συγγραφέα, που αποκαλύπτουν όλο το φάσμα των μεταμορφώσεων του ικάριου μύθου και των συμβολισμών του, διανθισμένων με θαυμάσιους ζωγραφικούς πίνακες, εικαστικές αναπαραστάσεις του μύθου. […]
Η πολυφωνική και ανεκτίμητη αυτή ανθολογία επισφραγίζεται στα Επιλεγόμενα με μια ικάρια καντάτα, που συνέθεσε ο ίδιος ο ποιητής, ανθολόγος και μεταφραστής, και η οποία συνοψίζει με θαυμαστό τρόπο, σε έμμετρη μορφή, όλη την προβληματική του μύθου.
ΛΙΛΑ ΤΡΟΥΛΙΝΟΥ
BookPress, 26.11.2024
* * *
Διαβάζω αυτές τις μέρες τη νέα ερευνητική - μεταφραστική - ανθολογική δουλειά του Κώστα Κουτσουρέλη που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Σμίλη, δουλειά η οποία σε μαγεύει ήδη απ' το εξώφυλλο και πραγματεύεται τη μοίρα του μοτίβου του Ικάρου στη διεθνή Γραμματεία και στην εναλλαγή των εποχών. Από σύμβολο της υπέρβασης των ορίων και της ''ύβρεως'' στα προνεωτερικά χρόνια, καθίσταται έπειτα φωτεινός οδοδείκτης του ατόμου που ξεπερνά τα καθιερωμένα ''πρέπει'' στο μοντερνισμό και κατόπιν αντικείμενο επαναδιαπραγμάτευσης στη μετανεωτερική εποχή, αντανακλώντας, έτσι, εμφανέστατα από κάθε άλλη θεματική την ευρύτερη αλλαγή παραδείγματος και κοσμοειδώλου που έχει συντελεστεί.
«Τι είναι στ' αλήθεια ο Ίκαρος; ο ήρωας ή ο αντιήρωας, ο συνειδητός αντάρτης ή ο ελαφρόμυαλος που δεν έχει αίσθηση του κινδύνου, το άπραγο παιδί ή ο δεινός εραστής της υπέρβασης, ο αξιοθαύμαστος ουρανοβάτης ή το περίγελο του κόσμου, ο δημιουργός της μοίρας του ή το άθυρμα της τύχης, ο ξεχωριστός και μονήρης ή ένα ακόμη ασήμαντο πλάσμα που ζει τη ζωή του πλήθους;» αναρωτιέται ρητορικά σ' ένα σημείο ο μελετητής. Ε, δεν έχετε κι εσείς παρά να πάρετε το βιβλίο και να το ανακαλύψετε!
ΘΑΝΟΣ ΓΙΑΝΝΟΥΔΗΣ
fb. 17.10.2024
* * *
Μπορεί μια ανθολογία για τα πρόσωπα και τις λογοτεχνικές μεταμορφώσεις του μυθικού Ίκαρου μέσα στον χρόνο, να γίνεται ένα έξοχο δοκίμιο για την αυτοκαταστροφική ουσία της νεωτερικότητας; Απερίφραστα ναι, όταν την επιλογή, την μετάφραση και τα προλεγόμενα αναλαμβάνει ο Κώστας Κουτσουρέλης. Με μια αριστοτεχνική επιλογή που ξεκινά από τον Οβίδιο και φτάνει στον Τόμας Ροζενλαίχερ, δεν βρισκόμαστε απλώς μπροστά σε 24 εκδοχές/ερμηνείες του μύθου αλλά και στον φωτισμό ενός πολυσήμαντου πνευματικού ζητήματος: μιας αίρεσης βίου που από ύβρις (στον αρχαίο ελληνικό κόσμο), έγινε για τον άνθρωπο της νεωτερικότητας αρετή. Οι ποιητικές εκδοχές που επιλέγονται, τεκμηριώνουν αυτήν την μετάβαση που ενέχει και βαθύτατη ειρωνεία: ο τάχα αντιμεσσιανικός άνθρωπος των φιλελευθέρων νέων χρόνων, αποδεικνύεται έρμαιο του πιο φαιδρού μεσσιανισμού: του αυτομεσσιανισμού.
Στις ποιητικές πτήσεις του γιου του Δαιδάλου και τις ιδεώδεις εικαστικές αποτυπώσεις του (που σχηματίζουν ένα άψογο πολύπτυχο πανόραμα), δεσπόζει ο περίφημος πίνακας του Πίτερ Μπρέχελ του Πρεσβύτερου: η πτώση του Ίκαρου (μα και κάθε ανθρώπου...) είναι μια ασήμαντη λεπτομέρεια για την φύση. Η ζωή, οι βιοτικές δραστηριότητες, τα φυσικά φαινόμενα, οι ασχολίες των ανθρώπων, όλα συνεχίζονται σαν να μη συνέβη τίποτα. Στο μεταξύ, κάθε εφεύρεση του Δαιδάλου αποδεικνύεται καταστροφική, η τεχνική καταλήγει πάντα στην μέθην και στην συμφορά. "Από τα βάθη της προϊστορίας ο ελληνικός μύθος σαρκάζει την τεχνολογική μας βελτιοδοξία" σημειώνει ο Κουτσουρέλης.
Ο Ίκαρος είναι λοιπόν το μέλλον της επιστήμης, όπως προέβλεψε ο Μπέρτραντ Ράσσελ; Οι νέοι χρόνοι, ο κόσμος του Φάουστ, δεν επικεντρώνεται τυχαία στον Ίκαρο και όχι στον Δαίδαλο. Ο άνθρωπος της νεωτερικότητας είναι Ικάριος, απεχθάνεται το ελληνικό μέτρο, την αριστοτελική μεσότητα, προτιμά είτε την υπερβολή είτε την έλλειψη. Ήδη, από τον 16ο αιώνα, πλάι σε αυτούς που τονίζουν τον φρικτό κίνδυνο (Γκαρθιλάσο δε λα Βέγα, Ζιλ Κορροζέ, Μπρέχελ), εμφανίζονται αυτοί που αναλαμβάνουν την νέα ευθύνη: «το ξέρω πως θα γκρεμιστώ νεκρός το γέρμα, όμως ζωή σαν τον χαμό μου είναι καμιά;» αναρωτιέται ο Λουίτζι Τάνσιλλο ενώ Πιερ Ρονσάρ και Τορκουάτο Τάσσο θεωρούν τον έρωτα επαρκή λόγο γι' αυτόν τον χαμό. Ο Κάλβος τον 19ο αιώνα θα μιλήσει για την Ελευθερία που επτέρωσεν τον Ίκαρο και που αν έπεσε «αφ' υψηλά όμως έπεσεν και απέθανεν ελεύθερος». Για τις φτερούγες της λευτεριάς μιλά ο Σικελιανός, για τον φοβερό παφλασμό ο Σεφέρης. Ο Μπωντλαίρ προβάλλει την πτώση από έρωτα για το Ωραίο ενώ ο Ουίλλιαμ Κάρλος Ουίλλιαμς και ο Ώντεν θα επαναφέρουν την εικόνα του Μπρέχελ («απαρατήρητος ολότελα ο Ίκαρος πνιγόταν» και «όλα εμπρός στον όλεθρο ολότελα αδιαφορούν» αντιστοίχως). Για τον Γκόττφρηντ Μπεν όμως η πτώση είναι λύτρωση, επιστροφή στο κοσμογόνο μηδέν κι ο Βαλέρι Μπριούσωφ βλέπει τον Ίκαρο «στον ήλιο να βουτάει σαν στο έρεβος». Έπεσε λοιπόν ο Ίκαρος. «Μα έχει σημασία;» αναρωτιέται η Ανν Σέξτον. Νομίζω πως ο Ζμπίγκνιεφ Χέρμπερτ δίνει την απάντηση: τα φτερά είναι σύμβολο, «δεν μπορείς να κρατηθείς στα ύψη για πολύ», γιατί, τελικά, «Ένα μόνο μετράει Τις καρδιές / που από αίμα είναι βαριές / με αέρα να τις ελαφρώνεις / αυτό δεν θέλησε ο Ίκαρος να δει».
Όχι μόνο ο Ίκαρος, θα τολμούσα να προσθέσω. Η νεωτερικότητα ολόκληρη δοξάζει τον φαουστικό άνθρωπο και αμέσως μετά τον ρίχνει στο μηδέν και τον ξεχνά, ο δράκοντας του χρόνου ζητά συνεχώς νέα θύματα...
Μια πολύτιμη ανθολογία- δοκίμιο αναφοράς αυτή που εξέδωσε λοιπόν η ξεχωριστή "Σμίλη". Μια ανθολογία που κλείνει με τρόπο ιδανικό: με μια Ικάρια καντάτα του ανθολόγου, του Κ. Κουτσουρέλη. Θα το πω χωρίς περιστροφές. Πρόκειται για ένα σπουδαίο ποίημα -επίτευγμα μοναδικό- που οποιαδήποτε περικοπή του εδώ συνιστά ιεροσυλία. Θα την διαπράξω ωστόσο, δημοσιεύοντας στην ανάρτηση αυτή (που επικεντρώνεται άλλωστε στην όλη ανθολογία) το ξεκίνημα και το τέλος αυτής της καντάτας που αξίζει να την αναζητήσετε. Πιστεύω πως κάπου θα αναρτηθεί σύντομα:
«Δεν ξέρω πώς ξεκίνησα να πέφτω
πώς άρχισε όλο αυτό δεν το θυμάμαι
τη μια στιγμή ανέβαινα την άλλη
χωρίς να ξαφνιαστώ ή ν' αναριγήσω.
βρέθηκα να γλιστράω προς το κενό
Πράγματι ως τότε ανέβαινα Ακόμη
νιώθω στα μάγουλά μου την ανάσα
από την κάψα του ήλιου των ανέμων
το ρίπισμα στο μέτωπο Ο αέρας
στα ύψη εκεί λες πως δεν έχει σώμα
όσο ανεβαίνεις τόσο και αραιώνει
διαστέλλεται διογκώνεται στο στήθος
σ' αρπάζει σαν ανάλαφρη ευφορία
τις φλέβες σου ποτίζει αργά σαν μέθη
σε πείθει πως αλήθεια έχεις φτερά
...................................................................
Δεν ξέρω πώς ξεκίνησα να πέφτω
ξέρω ένα μόνο ότι παντού και πάντα
η πτήση και η πτώση είναι το ίδιο
κάθε θητεία στο φως είναι μια ανταύγεια
μια αιφνίδια χαρακιά από κιμωλία
πάνω στη μελανή καρδιά των άστρων
και στα ερέβη των ωκεανών
Μόνη μου φύση
είναι η πτήση
δεν έχω πόδια
μόνο φτερά
Μόνη μου γνώση
είναι η πτώση
βουτιά εξόδια
στ' αρχαία νερά.»
ΚΩΣΤΑΣ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ
fb, 3.10.2024
* * *
Ένα βιβλιοφιλικό διαμαντάκι που παρακολουθεί την εξέλιξη του συμβόλου του Ικάρου από την αρχαιότητα στη νεωτερικότητα, με έμφαση στην ευρωπαική ποιητική σκηνή. Ο ΚΚ γράφει όπως πάντα ζουμερά προλεγόμενα που ιχνηλατούν την ενδιαφέρουσα οπτική του για την μετάλλαξη του Ικάρου της αρχαιότητας στο σύμβολο του μοντέρνου κόσμου για την ανθρώπινη εκπόρθηση του ουρανού. Παρουσιάζει έναν Ίκαρο της νεωτερικότητας που μοιάζει σε ατομικό επίπεδο με την ανθρώπινη ύβρη στη διήγηση της Βίβλου για τον πύργο της Βαβέλ. Ο ΚΚ είναι από τους πιο χαρισματικούς κατά τη γνώμη μου δοκιμιογράφους και μεταφραστές που έχει η μικρή μας χώρα. Μας παρουσιάζει σε ευφρόσυνα ελληνικά την πορεία της μυθικής ιδέας και του συμβόλου του Ικάρου (αλλά και του Δαιδάλου) στην ποιητική γλώσσα, συμβολική και εικονοποιία. Κάποια μεταφράσματά του μέσα σε αυτό το μικρό βιβλίο πραγματικά τραγουδούν και πλέχουν.
Φίλος της ρίμας και εχθρός της κατά λέξη μεταφραστικής κάνει εδώ κάποια μικρά θαύματα. Μοναδική μικρή μου ένσταση όταν η ποιητική του μεταφραστική δεινότητα τον ωθεί ίσως να μειώσει λίγο την ποιητική αιχμή, όπως στο τέλος του μεταφράσματος της Σέξτον. Το βιβλίο αυτό είναι ένα κόσμημα που αξίζει ένα ευρύ αναγνωστικό κοινό. Συγχαρητήρια για την επιλογή των εικόνων που στολίζουν αυτό το εξαιρετικό βιβλίο και που αναδεικνύουν παραστατικά την πορεία του αρχαίου μυθικού συμβόλου μέσα από την ανθρώπινη Ιστορία. Μπράβο στον ΚΚ και στις εκδόσεις Σμίλη!
ΠΕΤΡΟΣ ΓΙΑΤΖΑΚΗΣ
fb, 25.9.2024
* * *
Βάσιμα θαρρώ πως η πλέον βαρύνουσα συνεισφορά του συγγραφέα και μεταφραστή του νέου αυτού βιβλίου βρίσκεται στα Προλεγόμενά του («Ο φοβερός παφλασμός: ο Ίκαρος του μύθου κι ο Ίκαρος των ποιητών»). Εκεί όπου εξηγεί και παρακολουθεί τις λογοτεχνικές και νοητικές μεταμορφώσεις του μύθου του Ίκαρου. Πώς δηλαδή ένα μύθος του αρχαιοελληνικού κόσμου, για την επίτευξη της επίπονης ισορροπίας ανάμεσα στους πόθους και τις δυνατότητες της ανθρώπινης φύσης, για το "μέτρον" και την "ύβριν", μεταβάλλεται στους μεσσιανικούς Νέους Χρόνους σε ύμνο και αποθέωση της υπέρβασης, της τόλμης και της αψήφησης κάθε είδους ορίων. Κι όμως, σχεδόν αυτοστιγμεί, νιώθω την κατεπείγουσα ανάγκη να τονίσω πως η ίδια η ανθολόγηση είναι εκτενής, πρωτότυπη και πολυφωνική, και η μετάφραση των επιλεγμένων ποιημάτων τερπνή, ποικιλόφωνη κι ασπαίρουσα. Επιπλέον δε, η συμπαράθεση μιας πλούσιας εκλογής των εικαστικών αναπαραστάσεων του θέματος του Ίκαρου και της πτήσης-πτώσης του, από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας, καθιστούν το βιβλίο ένα κόσμημα λογοτεχνικό και εικαστικό. Να διαβαστεί!
ΗΛΙΑΣ ΜΑΛΕΒΙΤΗΣ
fb, 15.9.2024
[ Κυκλοφορεί | Ιούνιος 2024 ] |
|
|
|
|
