|
|
|
Μια διαδικτυακή ανθολογία εν προόδω |
|
Ξέμαθα να γράφω στίχους
Μόνο μηνύματα στους τοίχους
Κι αυτά χλευάζουν τον καιρό
Ρίχνω λοιπόν τους νέους ήχους
Μες στο παμπάλαιο νερό.
ΑΝΤΕΙΑ ΦΡΑΝΤΖΗ
Τελετή στο κύμα, 2002
Οι "Νέοι ήχοι στο παμπάλαιο νερό" είναι μια διαδικτυακή ανθολογία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης σε παραδοσιακές μορφές, την οποία επιμελούνται ο Κώστας Κουτσουρέλης και η Σοφία Κολοτούρου.
– Ως σύγχρονη ελληνική ποίηση εννοούμε εδώ την ποίηση των τριάντα τελευταίων ετών, από τις αρχές της δεκαετίας του '80 ώς τις μέρες μας.
– Ως ποιήματα γραμμένα σε παραδοσιακές μορφές εκλαμβάνουμε όσα στηρίζονται σε έναν ή περισσότερους τρόπους της προνεωτερικής μορφοπλασίας: μέτρο, ρίμα, αριθμό συλλαβών, κανονική στροφική οργάνωση. Επίσης, με μια ευρύτερη έννοια, όσα δανείζονται τέτοια στοιχεία και τα αναμειγνύουν εκλεκτικά με τους τρόπους της ελευθερόστιχης ποίησης, συγκλίνοντας έτσι σε μεικτές ή υβριδικές μορφές.
Όπως είναι γνωστό, η ανάκαμψη των παραδοσιακών ποιητικών τρόπων παρατηρείται διεθνώς το αργότερο από τη δεκαετία του '80. Η επιστροφή αυτή του μέτρου και της ρίμας συνδυάστηκε συχνά με μια διάθεση έμπρακτης κριτικής στη νεωτερική ποίηση και τον ελεύθερο στίχο, για των οποίων την κόπωση ή εξάντληση έγινε συχνά λόγος. Άλλοτε πάλι, συνδέθηκε με το πνεύμα του παιγνιώδους και ανεκτικού μεταμοντερνισμού, τον εκλεκτικισμό του anything goes.
Στην Ελλάδα, οι παραδοσιακές μορφές ανακάμπτουν τη δεκαετία του '80, η παρουσία τους εμπεδώνεται τη δεκαετία του '90 και πυκνώνει εντυπωσιακά κατά τη διάρκεια της τρέχουσας δεκαετίας. Σήμερα, δεκάδες Έλληνες ποιητές κάθε ηλικίας και αισθητικού προσανατολισμού γράφουν ποιήματα σε τέτοιες μορφές, είτε αποκλειστικά είτε παράλληλα προς το ελευθερόστιχο έργο τους. Πολύ δημοφιλή είναι και πάλι είδη κλασσικά όπως το σονέτο, που διάγει περίοδο νέας ακμής. Άλλες μορφές και τρόποι στιχουργικοί που καλλιεργούνται είναι η μπαλάντα, το τραγούδι, ο δεκαπεντασύλλαβος, το ομοιοκατάληκτο δίστιχο, η τερτσίνα, η ωδή και το επίγραμμα, η τετράστιχη και οκτάστιχη στροφή, το παντούμ, το λίμερικ, το χάικου· ο κατάλογος είναι ενδεικτικός. Η ρίμα χρησιμοποιείται ευρύτατα, κάποτε με μεγάλη ελευθερία. Από τα μέτρα, κυριαρχεί ο ίαμβος, δεν λείπουν όμως οι τροχαίοι, οι ανάπαιστοι, οι αμφίβραχεις. Αξιόλογη είναι και η σχετική θεωρητική και κριτικογραφική παραγωγή.
Οι "Νέοι ήχοι" δεν έχουν χαρακτήρα δεοντολογικό. Δεν διατυπώνουν άποψη, πόσo μάλλον προτροπή, για το πώς πρέπει να γράφει κανείς. Δεν επιζητούν να υποβαθμίσουν ή να απαξιώσουν τη λοιπή σύγχρονη ελληνική ποίηση, που στην πλειονότητά της εξακολουθεί να γράφεται κατά τα πρότυπα του κλασσικού μοντερνισμού του πρώτου μισού του περασμένου αιώνα.
Εξίσου λίγο επιθυμούμε να υπονοήσουμε ότι οι ανθολογούμενοι ποιητές συνιστούν ρεύμα συγκροτημένο και ενιαίο στις επιδιώξεις του, ότι γίνεται να εκτεθούν στον αυτό παρονομαστή. Εκλεκτικές συγγένειες μεταξύ τους, ο προσεκτικός αναγνώστης θα ανακαλύψει πολλές. Ωστόσο, εξίσου εμφανής είναι και η απόσταση –γλωσσική, τεχνοτροπική, θεματογραφική– που εκάστοτε τους χωρίζει. Η πολυμέρεια και πολυτροπία που διακρίνει την ελληνική ποίηση των τελευταίων δεκαετιών, είναι ασφαλώς και δικό τους ειδικό γνώρισμα.
Τρείς είναι οι λόγοι, πιστεύουμε, που καθιστούν χρήσιμη, ακόμη και αναγκαία, μια Ανθολογία της σύγχρονης ελληνικής ποίησης σε παραδοσιακές μορφές.
Ο πρώτος, είναι η τομή που συνιστά για τη μεταπολεμική λογοτεχνία μας η επανεμφάνιση των παραδοσιακών μορφών. Για μια ποίηση, όπως η ελληνική, που φαινόταν να έχει κόψει σχεδόν ολοκληρωτικά το νήμα που τη συνέδεε με την προνεωτερική ποιητική μορφολογία (πράγμα που δεν συνέβη στον ίδιο βαθμό σε άλλες λογοτεχνίες, όπως λ.χ. η γερμανική, η ρωσσική, η ισπανική), η επιστροφή αυτή ασφαλώς κάτι δηλώνει. Και αν αναλογιστούμε ότι η χρονική περίοδος για την οποία μιλάμε, χαρακτηρίζεται από παντελή απουσία συλλογικών κινήσεων και πρωτοβουλιών στα ποιητικά μας πράγματα, τότε η διαπίστωση ότι ένα τόσο ευρύ φάσμα συγκαιρινών μας ποιητών στράφηκε ταυτόχρονα προς παράλληλες μορφικές αναζητήσεις, αποκτά ασφαλώς ειδικό βάρος.
Ο δεύτερος λόγος είναι η αξιοσημείωτη επίδραση που άσκησαν και ασκούν οι ποιητές αυτοί στη σύγχρονη ελληνική ποίηση, αλλά και στην ερμηνεία της. Έτσι, χάρη σ' αυτούς, τα τελευταία χρόνια είδη ολόκληρα όπως η περιστασιακή, η αφηγηματική, η σατιρική και κωμική ποίηση ανατιμώνται, οι έμμετρες μεταφράσεις γνωρίζουν ραγδαία ποιοτική και ποσοτική άνοδο, ποιητές λόγιοι δείχνουν ξανά ενδιαφέρον για μορφές λαϊκότερες όπως το τραγούδι. Επιπλέον, προνεωτερικοί δημιουργοί επανέρχονται στο προσκήνιο και διαβάζονται ως σύγχρονοί μας.
Ο τρίτος είναι, προφανώς, αυτή καθεαυτή η αξία των ποιημάτων που ανθολογούνται. Ορισμένα από αυτά ανήκουν, όπως πιστεύουμε, στα καλύτερα δείγματα της ελληνικής λογοτεχνίας των τελευταίων δεκαετιών. Άλλα ενδιαφέρουν για τις θεματικές ή μορφολογικές τους ζητήσεις. Κάποια τρίτα συνιστούν ιδιαίτερες και γι' αυτό αξιομνημόνευτες στιγμές των δημιουργών τους.
Σε ό,τι αφορά τη μορφή τους, οι "Νέοι ήχοι στο παμπάλαιο νερό" αποτελούν μια διαδικτυακή ανθολογία εν προόδω.
Διαδικτυακή, πρώτα απ' όλα, επειδή φιλοξενούνται στον ψηφιακό κόσμο του παγκόσμιου ιστού. Ακόμη, επειδή επιζητούν να κάνουν συστηματική χρήση των δυνατότητων που το Ίντερνετ παρέχει, ιδίως σε ότι αφορά την πολλαπλή και παράλληλη κατάταξη του υλικού. Αλλά και επειδή φιλοδοξούν να παρακολουθήσουν εκ του πλησίον την εξέλιξη της όλης ελληνικής ποίησης – μιας τέχνης δηλαδή της οποίας το κέντρο βάρους μετατίθεται ήδη με ταχείς ρυθμούς από το πεδίο του χάρτινου σ' εκείνο του ψηφιακού τύπου. Έτσι, εκτός από βιβλία και περιοδικά, ανθολογούνται εδώ ευρέως δικτυότοποι και ιστολόγια.
Ανθολογία, επειδή όπως σε κάθε ανάλογη προσπάθεια, από έναν ήδη δυσθεώρητο όγκο κειμένων προτείνεται και προκρίνεται το κατά την κρίση μας πιο αξιόλογο μέρος του. Τα κριτήρια αυτής της επιλογής είναι αισθητικά. Αυτονόητο είναι ότι σ' αυτά αντικατοπτρίζονται οι προσωπικές προτιμήσεις των ανθολόγων. Παρά ταύτα, έχει ληφθεί μέριμνα για μια όσο το δυνατόν αντιπροσωπευτικότερη παρουσίαση προσώπων, τάσεων και τεχνοτροπιών.
Εν προόδω, επειδή έως ότου λάβουν την οριστική, πάγια μορφή τους, οι "Νέοι ήχοι" δεν μπορούν παρά να είναι –και να θεωρούνται– αποσπασματικοί και ατελείς. Έτσι, νέα κείμενα συνεχώς θα προστίθενται (ή και θα αφαιρούνται αν κριθεί ότι άλλα, ανώτερά τους, μπορούν να πάρουν τη θέση τους), ενώ ακόμη και ο τρόπος κατάταξης του υλικού μπορεί να συμπληρώνεται και να αναθεωρείται, προκειμένου να διευκολυνθεί η παρουσίασή του. Πρόθεσή μας είναι η ανθολογία να ολοκληρωθεί με την συμπερίληψη της ποιητικής παραγωγής της ερχόμενης χρονιάς, καλύπτοντας έτσι όλη την τριακονταετία 1981-2010.
Όπως η λογική του ιστολογίου επιτάσσει, τα ποιήματα παρουσιάζονται κατά αντίστροφη χρονολογική σειρά, η πλέον πρόσφατη ανάρτηση παρουσιάζεται συνεπώς πρώτη. Κατά τα λοιπά, η χρονική αυτή κατάταξη δεν έχει άλλη αξιολογική σημασία.
Ο αναγνώστης, ανατρέχοντας στις Κατηγορίες της δεξιάς στήλης, έχει τη δυνατότητα να περιηγηθεί την ποιητική ύλη είτε κατά Θέμα είτε κατά Μορφή είτε κατά Ποιητή είτε κατά Χρονολογία – εννοείται, πρώτης δημοσίευσης του ανθολογούμενου κειμένου. Η κατάταξη ενός ποιήματος σε μια από τις μορφικές (Σονέτα, Μπαλάντες, Δεκαπεντασύλλαβους κ.ο.κ.) και, ιδίως, τις θεματικές υποκατηγορίες (Πένθη, Επιθυμίες, Περιστασιακά κ.ο.κ.) είναι κάποτε απλώς ενδεικτική, δεν υπηρετεί δηλαδή άλλη σκοπιμότητα πέρα απ' αυτήν ενός πρώτου προσανατολισμού. Άλλωστε, όπως κάθε έργο τέχνης, έτσι και τα ποιήματα σπανίως προσαρμόζονται αγόγγυστα στις ανάγκες της όποιας ταξινόμησης.
Δυο λόγια για τα σημεία εκείνα όπου οι "Νέοι ήχοι" αποκλίνουν συνειδητά από τις λοιπές ανθολογίες.
Έτσι, δίπλα στα πρωτότυπα ποιητικά κείμενα της περιόδου 1981-2010, ανθολογούνται ισότιμα και ποιητικές μεταφράσεις. Η ανάγκη να δούμε επιτέλους τις –κατορθωμένες– αποδόσεις και διασκευές αλλόγλωσσων έργων ως τμήμα οργανικό της δικής μας λογοτεχνίας, μας φαίνεται προφανής και επείγουσα.
Επίσης, ανθολογούνται στίχοι τραγουδιών και στίχοι περιστασιακοί, σάτιρες επικαιρικές και μη, παρωδίες, ποιήματα παιγνιώδη, παιδικά ή "παιδικά", και έργα πολύστιχα, σε ακέραια ή αποσπασματική μορφή. Με δυο λόγια, είδη ποιητικά που σπανίως ή και ουδέποτε βρίσκουν θέση στις σελίδες των έντυπων ανθολογιών μας. Γνώμη μας είναι ότι η σύγχρονη ελληνική ποίηση αποτελεί ένα αδιάσπαστο συνεχές που ξεπερνά τις τρέχουσες ειδολογικές ιεραρχήσεις, και ότι το ιδεώδες του "καθαρού" ή "σοβαρού" ποιήματος, κληρονομιά συμβολιστική που κυριάρχησε στα λογοτεχνικά μας πράγματα όλη την νεωτερική περίοδο, συνιστά μέτρο υπερβολικά στενάχωρο, αν όχι προκρούστειο, για μεγάλο και κρίσιμο τμήμα της.
Σε ό,τι αφορά το μεγάλο κεφάλαιο των στίχων που γράφτηκαν ειδικά για μελοποίηση, το οποίο η επίσημη λογοτεχνική κριτική και ιστοριογραφία μας χρονίως παραγνωρίζει, θέλουμε να υπογραμμίσουμε εμφαντικά τη σημασία του, ιδίως για τα χρόνια που προηγούνται της περιόδου που ανθολογούμε. Οι Έλληνες στιχουργοί του Μεταπολέμου, κάποτε κορυφαίοι νεωτερικοί ποιητές οι ίδιοι, συνιστούν κατά κάποιο τρόπο τον ελλείποντα κρίκο που συνδέει όσους σημερινούς ποιητές γράφουν σε παραδοσιακές μορφές με τους προνεωτερικούς ομοτέχνους τους. Για τον λόγο αυτό, σκοπός μας είναι προσεχώς οι "Νέοι ήχοι" να συμπληρωθούν με μια επιλογή έμμετρων ποιημάτων και στίχων ακριβώς αυτής της ενδιάμεσης, προ της δεκαετίας του 1980, περιόδου.
Μολονότι θα το επιθυμούσαν, οι ανθολόγοι δεν είναι σε θέση να ισχυριστούν ότι το εγχείρημά τους στηρίχθηκε στην εξέταση του συνόλου της ποιητικής παραγωγής των τελευταίων τριών δεκαετιών. Αρκεί κανείς να αναλογιστεί τις τριακόσιες ή τετρακόσιες ποιητικές συλλογές που βλέπουν κάθε χρονιά το φως της δημοσιότητας, χώρια τα λογοτεχνικά περιοδικά και τις σχετικές ιστοσελίδες, που μετριούνται σε διψήφιο και τριψήφιο αριθμό αντίστοιχα, για να συνειδητοποιήσει το ουτοπικό του αιτήματος.
Για τον λόγο αυτό, ευχαρίστως δεχόμαστε γνώμες ή υποδείξεις αναγνωστών, αλλά και ενστάσεις, και αντιρρήσεις, στο μέτρο που αυτές μπορούν να πλουτίσουν τους "Νέους ήχους" ή να καλύψουν τα πιθανά τους κενά. Ακόμη περισσότερο: τις επιζητούμε. Η δυνατότητα υποβολής σχολίου σε καθένα από τα ποιήματα ξεχωριστά, αποτελεί ήδη έναν τέτοιο ανοιχτό δίαυλο επικοινωνίας. Όσοι πάλι προτιμούν το ηλεκτρονικό ή το συμβατικό ταχυδρομείο, μπορούν να μας γράψουν σε μια από τις ακόλουθες διευθύνσεις:
ΣΟΦΙΑ ΚΟΛΟΤΟΥΡΟΥ
Λαγκαδά 17, 15343 Αγία Παρασκευή
sofiakol[παπάκι]hotmail[τελεία]com
ΚΩΣΤΑΣ ΚΟΥΤΣΟΥΡΕΛΗΣ
Ηλέκτρας 16, 15344 Γέρακας Αττικής
koutsourelis[παπάκι]gmail[τελεία]com
 Βλ. ακόμη:
— Η επιστροφή του μέτρου
[ 28. 5. 2009 ] |
|
|
|
|
