|
Παναγιώτης Κονδύλης |
ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
Ι. Συμβολές στη θεωρία της επικοινωνίας και στην αγάπη προς τον πλησίον
Ακριβώς οι πνευματωδέστερες συνομιλίες αποδεικνύουν τo αδύνατο της συναίνεσης: δείχνουν ότι για κάθε επιχείρημα υπάρχει και ένα αντεπιχείρημα.
Μεταξύ ετεροδόξων ο διάλογος είναι αδύνατος· μεταξύ ομοϊδεατών, περιττός.
Απαρχή ξεχωριστής οικειότητας: να κουτσομπολεύεις μ' έναν τρίτο τους κοινούς σας φίλους.
Όταν προσδοκούμε από τους άλλους να μας "καταλάβουν", στην ουσία τούς ζητούμε να συμμεριστούν την αυτοκατανόησή μας. Φιλία είναι η (σιωπηρή) συμφωνία ότι η μια πλευρά συμμερίζεται την αυτοκατανόηση της άλλης.
Μια συνομιλία για τη φιλία ή τον έρωτα μπορεί να σημάνει την αρχή ή το τέλος μιας φιλίας ή ενός έρωτα.
Οι αλαζόνες προκαλούν την αντιπάθειά μας επειδή δεν μπορούμε να περιμένουμε απ' αυτούς επιβεβαίωση της δικής μας φιλαυτίας.
Οι ανόητοι δεν παύουν να μεμψιμοιρούν ότι οι ευφυείς είναι επηρμένοι.
Στις επιτυχίες αισθανόμαστε πάνω από το ανθρώπινο μέτρο, στις αποτυχίες αναλογιζόμαστε την κοινή ανθρώπινη μοίρα.
Η μεγάλη ματαιοδοξία σε αντίθεση προς τη μικρή, που ζει από τις προσόδους του πυρετώδους πάρε-δώσε στο Vanity Fair της καθημερινότητας, είναι σε μεγάλο βαθμό ανεξάρτητη από τον έπαινο και την επιδοκιμασία· γι' αυτό και φαντάζει σαν μετριοφροσύνη.
Η ευγένεια συνιστά συχνότατα τον πιο επιδέξιο καιροσκοπισμό: μόνο ευγενείς άνθρωποι κατορθώνουν να κρατούν πάντοτε και συγχρόνως όλες τις πόρτες ανοιχτές.
ΙΙ. Συμπληρωματικά περί οπτικής
Οι παρωπίδες προσφέρουν ασφαλή προσανατολισμό.
Επειδή τα όρια των ονείρων είναι ρευστά, γίνονται ρευστά και τα όρια του Πραγματικού: γιατί το Πραγματικό βλέπεται από τη σκοπιά του ονείρου.
Ελπίδα και φόβος παρεμποδίζουν την κατανόηση των ανθρωπίνων πραγμάτων· όμως η ελπίδα ξεπερνιέται πολύ δυσκολότερα από τον φόβο.
Ο άνθρωπος είναι ικανός να πιστέψει οτιδήποτε, προκειμένου να πείσει τον εαυτό του και τους άλλους ότι οι πράξεις του βρίσκονται σε συμφωνία με τις πεποιθήσεις του.
Μας ενδιαφέρει λιγότερο το τι είμαστε από το τι πιστεύουν οι άλλοι για μας.
ΙΙΙ. Ευσεβείς διαλογισμοί
Μετά τον θάνατο του Θεού όλα επιτρέπονται, θρηνολογούν ορισμένοι· όσο ζούσε ακόμη ο Θεός, τα είχε επιτρέψει όλα από μόνος του, διαπιστώνουμε εμείς.
Αν ο θάνατος δεν έχει νόημα, τότε δεν έχει ούτε η ζωή: αυτό υπήρξε ανέκαθεν το ισχυρότερο και δολιότερο επιχείρημα των επί γης τοποτηρητών του Εκείθεν.
Ο διάβολος είναι εξαίρετος θεολόγος, οι θεολόγοι μέτριοι διάβολοι.
ΙV. Κοινωνιολογία της ηθικής και ηθική της κυριαρχίας
Γιατί οι μικροαστοί δεν είναι ποτέ κυνικοί: η πίστη στην ύπαρξη και πρακτικότητα των γενικώς αποδεκτών κανόνων της ηθικής τούς παρέχει ένα αίσθημα πρόσθετης ασφάλειας.
Ο τωρινός κυρίαρχος επικαλείται τη λογική, ο μελλοντικός υμνεί την ελευθερία.
Οι ιδέες είναι η παρηγοριά των αδύναμων και η πρόφαση των ισχυρών.
V. Φιλοσόφων εγκώμιον
Η έλλειψη ιστορικής παιδείας είναι η αστείρευτη πηγή έμπνευσης των φιλοσόφων.
Το πρώτο μέλημα του επαγγελματία φιλόσοφου είναι να πείσει τον εαυτό του και τον κόσμο ότι κερδίζει το ψωμί του όχι ως απλός εργαζόμενος, σαν όλους τους άλλους, αλλά ως ευεργέτης της ανθρωπότητας.
Οι θεωρητικές αναμετρήσεις μεταξύ φιλοσόφων γίνονται ειλικρινείς μόνο όταν καταλήγουν σε προσωπικές ύβρεις.
Μια παραβολή των πολιτικών αναλύσεων του Τοκβίλλ και του Χέγκελ δείχνει ότι ο κήρυξ του απολύτου Πνεύματος υπήρξε τελικώς επαρχιώτης.
VI. Από το σημειωματάριο ενός εθνολόγου
Οι Γερμανοί διαθέτουν τις αρετές του πληβείου, είναι δηλαδή φιλόπονοι και οικονόμοι, τους λείπουν όμως οι αρετές του αριστοκράτη, ήτοι η ανωτερότητα, η αταραξία και η υπέρτερη πανουργία του πολυμήχανου αρπακτικού. Μετά από κάμποσες περιττές περιπέτειες έχουν στο μεταξύ κατακτήσει μια θέση στον κόσμο ανταποκρινόμενη στις αρετές τους: έγιναν το καλό παιδί και των δύο στρατοπέδων του Ψυχρού Πολέμου.
Η σύγχρονη Ελλάδα είναι ένα αποχωρητήριο χτισμένο από Φιλέλληνες πάνω στα ερείπια ενός αρχαίου ναού.
VII. Περί υγιεινής ζωής
Οριστικό επιχείρημα υπέρ του καπνίσματος: η απόλαυση είναι βέβαιη, ο κίνδυνος απλώς ενδεχόμενος.
VIII. Ζητήματα γούστου
Απ' όλα περισσότερο προτιμώ τη μετριοφροσύνη των αμόρφωτων. Όμως από το θράσος των ημιμαθών προτιμώ τη ματαιοδοξία των πεπαιδευμένων.
Είναι καλό που το σώμα μου δεν μπορεί να διαπράξει όλες τις αμαρτίες του πνεύματός μου.
Ο απέραντος πόθος να ρουφήξεις τον κόσμο και η απέραντη ανία μόλις το κάνεις.
Το φθινόπωρο είναι ο πιο εμπνευσμένος κιτς ζωγράφος.
Ο γάμος ισοδυναμεί με την απόπειρα να αντικαταστήσουμε όλα τα βιβλία του κόσμου με μια και μόνη εγκυκλοπαίδεια.
ΙΧ. Summa summarum
Καμμιά αθωότητα δεν είναι αθώα, καμμιά ενοχή δεν είναι ένοχη.
Ανθρώπινο είναι οτιδήποτε πράττουν ή έχουν πράξει οι άνθρωποι.
Οι αξίες είναι σχετικές και ο άνθρωπος θνητός. στην έσχατη συνέπειά του τούτο το στοιχειωδες συμπέρασμα σημαίνει: μηδενισμός.
Ο ανδρισμός, ο οριστικός δηλαδή αποχαιρετισμός κάθε ελπίδας και φόβου, είναι η ηθική του μηδενισμού.
Το Δαιμονικό δεν είναι κάποιο σκοτεινό ορμέμφυτο, αλλά η έσχατη συνέπεια της σκέψης.
Να μη θέλεις τίποτα, να θέλεις το τίποτα, να μη θέλεις: ιδού κατά σειρά οι δυνατές κλιμακώσεις της βούλησης.
Panajotis Kondylis
GEDANKEN UND SPRÜCHE
I. Beiträge zur Theorie der Kommunikation und der Nächstenliebe
Gerade die geistvollsten Gespräche beweisen die Unmöglichkeit des Konsenses: sie zeigen, daß es für jedes Argument ein Gegenargument gibt.
Gespräche sind unter Andersdenkenden unmöglich und unter Gesinnungsgenossen überflüssig.
Anfang besonderer Intimität: über gemeinsame Freunde unter vier Augen klatschen.
Wenn wir von den anderen erwarten, daß sie uns "verstehen", so fordern wir im Klartext von Ihnen, unser Selbstverständnis zu teilen. Freundschaft ist das (stillschweigende) Eivernehmen darüber, daß die eine Seite das Selbstverständnis der anderen teilt.
Ein Gespräch über Freundschaft oder Liebe kann den Anfang oder das Ende einer Freundschaft oder einer Liebe bedeuten.
Arrogante Menschen wirken deshalb unsympathisch, weil wir von Ihnen keine Bestätigung unserer Selbstliebe zu erwarten haben.
Die ständige Klage der Dummen, die Intelligenten wären unbescheiden.
Beim Erfolg fühlt man sich über das menschliche Maß, beim Mißerfolg denkt man an das gemeinsame menschliche Los.
Die große Eitelkeit ist im Gegensatz zur kleinen, die vom Ertrag der fieberhaften täglichen Geschäfte auf der Vanity Fair lebt, von Lob und Beifall weitgehend unabhängig; deswegen mutet sie wie Bescheidenheit an.
Höflichkeit bildet des öfteren den wendigsten Opportunismus: nur höfliche Menschen schaffen es, alle Türen immer und gleichzeitig offen zu halten.
II. Nachträge zur Optik
Sehenklappen bieten sichere Orientierung.
Weil die Grenzen der Träume flüssig sind, verflüssigen sich auch die Grenzen des Realen: denn das Reale wird vom Standpunkt des Traumes aus gesehen.
Hoffnung und Angst versperren den Einblick in die menschlichen Dinge; dabei läßt sich die Hoffnung viel schwieriger als die Angst überwinden.
Der Mensch kann alles Mögliche glauben, um sich selbst und die anderen zu überzeugen, seine Taten stünden in Übereinstimmung mit seinem Glauben.
Uns interessiert weniger das, was wir sind, als das, wofür uns die anderen halten.
III. Fromme Gedanken
Nach dem Tod Gottes ist alles erlaubt - lautet die Klage; solange Gott noch lebte, hat er selbst alles erlaubt - lautet die Feststellung.
Wenn der Tod keinen Sinn hat, dann hat auch das Leben keinen: das ist immer das stärkste und listigste Argument der irdischen Statthalter des Jenseits gewesen.
Der Teufel ist ausgezeichneter Theologe, die Theologen sind mittelmäßige Teufel.
IV. Soziologie der Moral und Moral der Herrschaft
Warum Kleinbürger nie Zyniker sind: der Glaube an die Existenz und Praktikabilität von allgemein akzeptierten moralischen Regeln gibt ihnen ein Gefühl zusätzlicher Sicherheit.
Der gegenwärtige Herrscher mahnt zur Vernunft, der künftige besingt die Freiheit.
Ideen sind der Trost des Schwachen und der Vorwand des Starken.
V. Lob der Philosophen
Der Mangel an historischer Bildung ist die unerschöpfliche Inspirationsquelle der Philosophen.
Die erste Sorge des Berufsphilosophen ist die, sich selbst und die Welt zu überzeugen, daß er sein Gehalt nicht als einfacher Berufstätiger, wie alle anderen auch, sondern als Wohltäter der Menschheit verdient.
Philosophische Debatten werden erst dann ehrlich, wenn sie bei persönlichen Beschimpfungen enden.
Ein Vergleich der politischen Analysen von Tocqueville und Hegel zeigt, daß der absolute Geist doch ein Provinzler war.
VI. Aus dem Notizbuch eines Völkerkundigen
Die Deutschen besitzen die Tugenden des Plebejers d.h. Fleiß und Sparsamkeit, ihnen fehlen aber die Tugenden des Aristokraten, nämlich Souveränität, Gelassenheit und die überlegene List des raffinierten Raubtieres. Nach manchem überflüssigen Abenteuer haben sie inzwischen die ihren Tugenden entsprechende Stellung in der Welt erreicht: sie sind die Musterknaben in beiden Lagern geworden.
Das moderne Griechenland ist ein Abort, der von Philhellenen auf den Ruinen eines antiken Tempels gebaut wurde.
VII. Zur Gesundheitspflege
Endgültiges Argument für das Rauchen: der Genuß ist sicher, die Gefahr ist möglich.
VIII. Geschmacksfragen
Am liebsten sind mir die bescheidenen Ungebildeten. Der Frechheit des Halbgebildeten ziehe ich aber die Eitelkeit des Gebildeten vor.
Es ist gut, daß mein Körper nicht alle Sünden meines Geistes begehen kann.
Die unendliche Lust, die Welt aufzusaugen und die unendliche Langeweile, nachdem man es getan hat.
Der Herbst ist der einfallsreichste Kitschmaler.
Die Ehe kommt einem Versuch gleich, alle Bücher der Welt durch eine einzige Enzyklopädie zu ersetzen.
IX. Summa summarum
Keine Unschuld ist unschuldig, keine Schuld ist schuldig.
Menschlich ist alles, was Menschen tun und getan haben.
Die Werte sind relativ und der Mensch ist sterblich; konsequent durchgedacht, heißt diese elementare Einsicht: Nihilismus.
Männlichkeit, also endgültiger Abschied von jeder Hoffnung und Angst, ist die Moral des Nihilismus.
Das Dämonische ist kein dunkler Trieb, sondern die letzte Konsequenz des Denkens.
Nichts zu wollen, das Nichts zu wollen, nicht zu wollen: dies sind der Reihe nach, die höchsten Steigerungsmöglichkeiten des Wollens.
Πρώτη δημοσίευση: περ. ΝΕΑ ΕΣΤΙΑ, τχ. 1717, Νοέμβριος 1999
Μετάφραση: Λάμπρος Λαρέλης [= Κώστας Κουτσουρέλης]
Κείμενα για τον Π.Κ.:
ΕΝΑΣ ΚΛΑΣΣΙΚΟΣ, Δοκίμιο για τον Π. Κονδύλη ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ, 1943-1998 ΠΩΣ ΤΟΝ ΥΠΟΔΕΧΤΗΚΑΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ ΔΥΟ ΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΘΟΥΚΥΔΙΔΗ Ο Π. ΚΟΝΔΥΛΗΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΚΡΙΣΗ
Παναγιώτη Κονδύλη, ΣΤΟΧΑΣΜΟΙ ΚΑΙ ΑΠΟΦΘΕΓΜΑΤΑ
Ράινχαρτ Κοσέλλεκ, ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΝΔΥΛΗΣ Φόλκερτ Γκέρχαρτ, Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΝΤΟΛΟΓΙΑ ΤΟΥ Π.Κ.
[ 3. 4. 2007 ]
|
|
|
|